Η κρίση στην Ευρωζώνη – James K. Galbraith

“Η Ευρώπη καταστρέφει τους αδύναμους για να προστατεύσει τους ισχυρούς. Θα είναι όμως αυτό αρκετό;”

James K. Galbraith

Η κρίση της Ευρωζώνης είναι μια Τραπεζική κρίση που εμφανίζεται ως μια σειρά από κρίσεις χρέους και επιδεινώνεται από αντιδραστικές ιδέες για την οικονομία, από μια ελαττωματική οικονομική αρχιτεκτονική και ένα τοξικό πολιτικό περιβάλλον, ειδικά στην Γερμανία, την Γαλλία, την Ιταλία και την Ελλάδα.

Όπως και η κρίση στις ΗΠΑ η Ευρωπαϊκή κρίση είναι προϊόν υπερ-δανεισμού σε αδύναμους δανειστές, συμπεριλαμβανομένων και των στεγαστικών δανείων της Ισπανίας, της εμπορικής εκμετάλλευσης ακινήτων στην Ιρλανδία και του δανεισμού του Δημόσιου τομέα (εν μέρει για υποδομές) στην Ελλάδα. Οι Ευρωπαϊκές τράπεζες κερδοσκόπησαν αγοράζοντας Αμερικανικές υποθήκες και όταν αυτές κατέρρευσαν άρχισαν να ξεπουλούν τα αδύναμα κρατικά τους ομόλογα για να αγοράσουν άλλα ισχυρότερα προκαλώντας έτσι αύξηση επιτοκίων και οδηγώντας σταδιακά ολόκληρη την Ευρωπαϊκή περιφέρεια σε κρίση. Η Ελλάδα απλώς ήταν το πρώτο ντόμινο στην σειρά.

Σε όλες τις κρίσεις τέτοιου είδους η πρώτη γραμμή άμυνας των τραπεζών είναι να υποκριθούν βαθιά έκπληξη – «κανείς δεν θα μπορούσε να το φανταστεί !» - και να κατηγορήσουν τους πελάτες τους για αδιαφορία και εξαπάτηση. Αυτό είναι αλήθεια αλλά αποκρύβει το γεγονός ότι οι τραπεζίτες έσπρωξαν με επιμονή τα δάνειά τους στην αγορά όταν τα κέρδη ήταν πολύ υψηλά. Η άμυνα αυτού του είδους λειτουργεί καλύτερα στην Ευρώπη παρά στις ΗΠΑ διότι τα εθνικά σύνορα διαχωρίζουν τους πιστωτές από τους δανειζόμενους, συνενώνοντας τους πολιτικούς ηγέτες στην Γερμανία και την Γαλλία με τους εγχώριους τραπεζίτες τους και καλλιεργώντας μια αφήγηση εθνο-ρατσισμού («τεμπέληδες Έλληνες», «άμυαλοι Ιταλοί») που στις ΗΠΑ έχει σε μεγάλο βαθμό ατονήσει.

Μια νοοτροπία Καλβινισμού ενισχύει τους τραπεζίτες στην Ευρώπη, όπου το πλεόνασμα είναι σημάδι αρετής και το χρέος απόδειξη αχρειότητας, την στιγμή που γίνεται πλέον φετίχ η απορρύθμιση της οικονομίας, η ιδιωτικοποιήσεις και η κυριαρχία των αγορών.

Ο Βορειοευρωπαίοι ξέχασαν ότι η οικονομική ενοποίηση πάντοτε συγκεντρώνει την Βιομηχανία (ακόμη και την Αγροτική παραγωγή) στις πλέον εύπορες περιοχές. Καθώς αυτή η διαδικασία εξελίσσεται οι Γερμανοί καρπώνονται τις αποδόσεις και επιπλήττουν τους πρόσφατα χρεωμένους τους πελάτες καθοδηγώντας τους να μειώσουν μισθούς, να ξεπουλήσουν ενεργητικό και να παραιτηθούν από τις συντάξεις τους, τα σχολεία, τα Πανεπιστήμια και την Δημόσια υγεία πολλά από τα οποία ήταν ήδη δεύτερης κατηγορίας. Πρόσφατα οι παραινέσεις έγιναν διαταγές εκδιδόμενες από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Κεντρική Ευρωπαϊκή Τράπεζα επιβεβαιώνοντας έτσι στους άρτι χρεωμένους Ευρωπαίους εργαζόμενους ότι δεν ζουν πλέον σε Δημοκρατίες.

Το πλεονέκτημα των ΗΠΑ

Η αρχιτεκτονική της ευρωζώνης κάνει τα πράγματα χειρότερα με δύο κυρίως τρόπους. Παρ’ όλο που η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει για μεγάλο χρονικό διάστημα χρηματοδοτήσει τις πλέον φτωχές περιοχές της, αυτά τα διαρθρωτικά κονδύλια ουδέποτε αποδείχτηκαν αρκετά και τώρα μπλοκάρονται από ανέφικτες απαιτήσεις συγχρηματοδότησης. Η ζώνη δεν κατάφερε να πετύχει την δημιουργία διαπεριφερειακών καναλιών αναδιανομής στα νοικοκυριά όπως έκαναν οι ΗΠΑ με την Κοινωνική Ασφάλιση, το Medicare, το Medicaid, τις ομοσπονδιακές κυβερνητικές πληρωμές και τα αμυντικά συμβόλαια, μεταξύ άλλων. Δεν φαίνεται οι Γερμανοί συνταξιούχοι να εγκαθίστανται στην Ελλάδα ή στην Πορτογαλία όπως κάνουν οι Νεοϋορκέζοι στην Φλόριντα και οι κάτοικοι του Μίσιγκαν στο Τέξας.

Δεύτερον, ο Κεντρική Ευρωπαϊκή Τράπεζα αρνείται να επιλύσει την κρίση με μια κίνηση, που θα μπορούσε να είναι η εξαγορά ομολόγων των αδύναμων χωρών και η αναχρηματοδότησή τους. Το αντεπιχείρημα ονομάζεται «ηθική απειλή» και υποστηρίζεται από παλιομοδίτικους φόβους περί πληθωρισμού, αλλά η πραγματική αιτία είναι ο φόβος για την απώλεια ελέγχου των δανειστών επί της Κεντρικής Τράπεζας. Ενέργειες παρόμοιες με αυτές που υλοποίησε η Ομοσπονδιακή Τράπεζα (FED), εθνικοποιώντας ολόκληρη την αγορά χαρτιού για παράδειγμα, θα μπορούσαν να υποκαταστήσουν την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, παρ' όλο που κι αυτή αγοράζει κρατικά ομόλογα όποτε αυτό είναι απολύτως αναγκαίο. Αντ’ αυτού η Ευρωζώνη δημιούργησε ένα γιγάντιο τοξικό CDO (Collateralized Debt Obligation) το ονομαζόμενο Ευρωπαϊκό Ταμείο Οικονομικής Σταθερότητας (EFSF) το οποίο πολύ πιθανόν να μετατραπεί σύντομα σε ένα γιγάντιο τοξικό CDS (Credit Default Swap) που, όπως η AIG, θα το ονομάσουν «εξασφάλιση». Αυτό μπορεί απλώς να καθυστερήσει τον πανικό για λίγο καιρό.

Υπάρχουν τεχνικές λύσεις. Η πλέον επεξεργασμένη απ’ αυτές είναι η «Μετριοπαθής Πρόταση» - (Modest Proposal), του Γιάννη Βαρουφάκη και του Stuart Holland που υποστηρίζεται ευρέως από παλαιότερους πολιτικούς ηγέτες της Ευρώπης. Τα τρία σκέλη της πρότασης είναι:

(1)    Μετατροπή του χρέους κάθε χώρας της Ευρωζώνης σε ποσό έως 60% του ΑΕΠ, σε ένα κοινό Ευρωπαϊκό ομόλογο εκδιδόμενο από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα

(2)    Ανακεφαλαιοποιώντας και εξευρωπαΐζοντας το τραπεζικό σύστημα με παράλληλο σπάσιμο της «λαβής» των εθνικών τραπεζών επί των εθνικών πολιτικών προσώπων.

(3)    Χρηματοδοτώντας ένα πρόγραμμα επενδύσεων στην μορφή του “New Deal” μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.

Υπάρχουν και διάφορες άλλες προτάσεις όπως αυτή του Kunibert Raffer που αφορά μια διαδικασία κρατικής πτώχευσης βασισμένη στο νομικό πλαίσιο των πτωχεύσεων Δήμων στις ΗΠΑ, του Thomas Palley που μιλά για κρατικοποίηση των τραπεζών και του Jan Toporowski που προτείνει φορολόγηση στις τράπεζες με στόχο την ελάφρυνση του Δημοσίου χρέους.

Αυτές είναι πολύ καλές ιδέες αλλά καμία δεν θα εφαρμοστεί. Η Ευρωπαϊκή πολιτική τάξη σήμερα πιέζεται αφόρητα από απελπισμένους τραπεζίτες και θυμωμένους ψηφοφόρους τόσο στην Γερμανία και Γαλλία όσο και στην Ελλάδα και Ιταλία. Φρέσκες ιδέες δεν υιοθετούνται και η πολιτική επιβίωση βασίζεται στην προσποιητή αδιαφορία έτσι ώστε να μην αντιμετωπιστεί κατά πρόσωπο το γεγονός ότι πρόκειται για μια τραπεζική κρίση.

Το τελευταίο τέτοιο παράδειγμα ήταν η εύθραυστη λογική με την οποία ανακοινώθηκε ότι το κατά 50% κούρεμα του Ελληνικού χρέους θα ήταν «εθελοντικό» έτσι ώστε η Ελληνική χρεωκοπία να μην ενεργοποιήσει τα CDS στα οποία και κάποιες αμερικανικές τράπεζες πιθανόν να είναι εκτεθειμένες. Κάποιος μπορεί να συμπεράνει ότι αυτό είχε στο μυαλό του ο Timothy Geithner όταν προειδοποίησε τον περασμένο μήνα τους Ευρωπαίους για επερχόμενη «καταστροφή» και όχι τις ελάχιστες επιπτώσεις στην ήδη κατεστραμμένη αγορά εργασίας.

Αλλά φυσικά με τον καθορισμό του κουρέματος ως εθελοντικού τα CDS δεν αξίζουν καν τον χώρο που πιάνουν στους υπολογιστές των τραπεζιτών και ταυτόχρονα άλλο ένα στήριγμα της αγοράς που βουλιάζει στα κρατικά χρέη, χάνεται.

Η Ευρωπαϊκή πολιτική υπερευαισθησία εξηγεί και την παράφορη οργή της Γαλλίας και Γερμανίας όταν ο Γιώργος Παπανδρέου [ ο ηρεμότερος άνθρωπος στην Ευρώπη, επί τη ευκαιρία, γεννημένος και μεγαλωμένος στην Μινεσότα ] προσπάθησε να απεμπλακεί από τους απείθαρχους υπουργούς του την ανεύθυνη αντιπολίτευση και τους οργισμένους πολίτες τοποθετώντας την απόφαση περί του τελευταίου πακέτου λιτότητας ενώπιον ενός δημοψηφίσματος. Ο θεός να φυλάει τους τραπεζίτες ! Η κίνηση αποδείχτηκε κοντοπρόθεσμα καταστροφική για τον Παπανδρέου και η Ελλάδα θα παραδοθεί τώρα σε μια χούντα υπαλλήλων των πιστωτών αν υπάρχει κάποιος τέτοιος που επιθυμεί πράγματι να πάρει την δουλειά. Πάντως, δεν θα είναι κάποιος που κατόπιν θα επιθυμεί να συνεχίσει την παραμονή του στην Ελλάδα,

Η Ελλάδα και η Ιρλανδία καταστρέφονται. Η Πορτογαλία και η Ισπανία βρίσκονται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας και η κρίση στρέφεται προς την Ιαλία – πραγματικά πολύ μεγάλη για να πτωχεύσει – που σύρεται, καθώς γράφω αυτές τις γραμμές, υπό τον έλεγχο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Εν τω μεταξύ η Γαλλία αγωνίζεται να καθυστερήσει την (αναπόφευκτη) υποβάθμισή της από την ΑΑΑ αξιολόγηση κόβοντας κάθε κοινωνική παροχή και κάθε πρόγραμμα επενδύσεων.

Αν υπήρχε ένας εύκολος τρόπος εξόδου από το ευρώ, η Ελλάδα θα είχε βγεί ήδη. Όμως η Ελλάδα δε είναι Αργεντινή που διαθέτει σόγια και πετρέλαιο για την Κινέζικη αγορά και επί πλέον, έξοδος από το ευρώ σημαίνει και εγκατάλειψη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι μία επιλογή που μόνο η Γερμανία μπορεί να κάνει. Για τους άλλους μια τέτοια επιλογή θα ήταν κάτι μεταξύ καρκίνου και καρδιακής προσβολής που θα επέβαλε έναν μετασχηματισμό στην Βόρεια Ευρώπη που ούτε οι νίκες των σοσιαλιστών στους επόμενους γύρους των Γαλλικών και Γερμανικών εκλογών δεν θα μπορούσαν να φέρουν.

Έτσι, το καζάνι βράζει. Η χρεωμένη Ευρώπη διολισθαίνει προς την κοινωνική κατάρρευση και τον οικονομικό πανικό, ώστε η μετανάστευση καταλήγει να είναι εν τέλει η μοναδική λύση για κάποιους. Όμως – και αυτή είναι μια άλλη διαφορά με τις ΗΠΑ – οι πολίτες δεν έχουν εντελώς ξεχάσει πώς να αντιδρούν μαχητικά. Πορείες, διαδηλώσεις, απεργίες και γενικές απεργίες είναι σε εξέλιξη. Είμαστε πλέον στο σημείο όπου οι πολιτικοί μηχανισμοί δεν προσφέρουν καμία ελπίδα και η σκυτάλη ετοιμάζεται να περάσει γρήγορα στα χέρια της αντίστασης. Πιθανόν να μην είναι ικανή για πολλά – αλλά αυτό είναι κάτι που θα φανεί.

Το πρωτότυπο άρθρο μπορεί να βρεθεί εδώ.
Ο James K. Galbraith οργάνωσε μια συνδιάσκεψη με θέμα «Η κρίση στην Ευρωζώνη» στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Ώστιν στις 3 και 4 Νοεμβρίου 2011. Οι ομιλίες και παρουσιάσεις μπορούν να βρεθούν στο http://tinyurl.com/3kut4k5 μαζί με πλήρες οπτικομαγνητικό αρχείο.
 .
[ η μετάφραση και μαζί όλα τα πιθανά λάθη είναι του grsail ]
.