Άρθρο του Dmitry Trenin στο RT (Russia Today): Γιατί η οικοδόμηση μιας νέας παγκόσμιας
τάξης είναι πλέον ζήτημα ύπαρξης για τη Ρωσία
Η Μόσχα πρέπει πρώτα να ολοκληρώσει τη ρήξη της με
τη Δύση, να μεταρρυθμίσει στο εσωτερικό και να πετύχει τη νίκη στην Ουκρανία
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι ο πόλεμος δια
αντιπροσώπων της Δύσης εναντίον της Ρωσίας δεν είναι απλώς ένα ακόμη ελαφρύ πλήγμα
στις σχέσεις αιώνων αλλά μάλλον μια βαθιά, παρατεταμένη σύγκρουση με
μακροχρόνιες συνέπειες. Η παλιά στρατηγική, ξεκινώντας από τον Μέγα Πέτρο, για
τον εξευρωπαϊσμό της χώρας και την εδραίωση της θέσης της σε αυτόν τον κόσμο, έπαψε
πλέον να ισχύει.
Τι είναι πιο σημαντικό - πολιτική ή στρατηγική;
Πριν απαντήσουμε, πρέπει να ορίσουμε τους όρους. Ο πρώτος είναι ένας πολύ ευρύς
όρος. Καλύπτει ένα ευρύ φάσμα νοημάτων - από την πολιτική πορεία μέχρι τα
μικρότερα ευκαιριακά βήματα τακτικής φύσης. Επιπλέον, η πολιτική μπορεί να
αναφέρεται όχι μόνο στις δραστηριότητες μιας μόνο περιοχής, αλλά σε έναν άπειρο
αριθμό θεμάτων, όπως η εσωτερική πολιτική του Ισραήλ, η πολιτική των μεγάλων
δυνάμεων στον Ειρηνικό ή η παγκόσμια πολιτική κατά το πρώτο τρίμηνο του 21ου
αιώνα.
Συγκριτικά, η έννοια της στρατηγικής είναι πολύ
πιο στενή και πιο καθορισμένη. Έχει δύο βασικά στοιχεία - τον στόχο ο οποίος
τίθεται και τη γενική διαδρομή που έχει επιλεγεί για την επίτευξή του. Η
στρατηγική είναι πολύ ευαίσθητη στις περιστάσεις και προσαρμόζεται συνεχώς,
αλλά οι συγκεκριμένες λεπτομέρειες της ενεργειών προς τον στόχο ανήκουν στην
τακτική. Σε αντίθεση με την πολιτική, η οποία έχει τις ρίζες της στην πολιτική
διοίκηση και περιλαμβάνει αλληλεπίδραση με άλλες δυνάμεις που
δραστηριοποιούνται στον ίδιο τομέα. Η στρατηγική, που έχει τις ρίζες της στις
στρατιωτικές υποθέσεις, περιλαμβάνει αντίσταση. Δηλαδή την υποχρεωτική
παρουσία ενός αντιπάλου.
Την εποχή του Πρώσου στρατιωτικού θεωρητικού Carl Clausewitz, ο οποίος έλεγε ότι ο πόλεμος είναι η συνέχεια της πολιτικής με άλλα
(δηλαδή βίαια) μέσα, στρατηγική σήμαινε στρατιωτική στρατηγική, η οποία ήταν
αυστηρά υποταγμένη στην πολιτική ως το υψηλότερο επίπεδο. Στη συνέχεια, η χρήση
της λέξης άλλαξε. Η στρατηγική έγινε όλο και περισσότερο κατανοητή ως ανώτερη
πολιτική, ενώ η πολιτική συχνά κατανοήθηκε ως πολιτική τακτική.
Αφού ορίσαμε αυτές τις έννοιες, μπορούμε τώρα να
θέσουμε ένα πραγματικά σημαντικό ερώτημα: ποιο είναι το νόημα της στρατηγικής
σε μια εποχή θεμελιωδών αλλαγών στον κόσμο; Φυσικά, καλό είναι να έχεις
ξεκάθαρο στόχο και ξεκάθαρο μονοπάτι για να τον φτάσεις, αλλά τι γίνεται αν ο
στόχος αποδειχτεί μη ρεαλιστικός και η πορεία προς αυτόν αδιέξοδη; Ή όταν,
έχοντας προσδιορίσει σωστά τον τελικό στόχο και σχεδιάσει τη διαδρομή, ο στρατηγικός
αναλυτής στην πορεία συναντά απροσδόκητα μικρά ή μεγάλα εμπόδια («τριβή» κατά
τον ορισμό του Clausewitz) που
τον απομακρύνουν από το στόχο του; Πρέπει επομένως ο επιδιωκόμενος στόχος να
είναι ρεαλιστικός και οι τρόποι επίτευξής του να είναι εφικτοί και πολυδιάστατοι.
Είναι σαφές σε όλους ότι ο κόσμος έχει εισέλθει σε
μια περίοδο πολλών κρίσεων:
-γεωπολιτική με οξεία φάση αντιπαλότητας μεγάλων
δυνάμεων και ανάδειξη νέων παικτών στην παγκόσμια σκηνή
-οικονομική με την περιφερειοποίηση της οικονομίας
και της χρηματοδότησης
-αξιακή συμπεριλαμβανομένης της αδυναμίας των
σύγχρονων δυτικών εμμονών να γίνουν οικουμενικές
-πάλη μεταξύ παράδοσης και καινοτομίας εντός της
ίδιας της Δύσης, καθώς και μεταξύ της Δύσης και της Ανατολής και του Νότου, και
τώρα του Βορρά - Ρωσίας, κ.ο.κ.
Ένας σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει την
πορεία και την έκβαση καθεμιάς από αυτές τις κρίσεις ήταν η εκρηκτική ανάπτυξη
της τεχνολογίας σε διάφορους τομείς, από την επιστήμη των υπολογιστών έως τη
βιοτεχνολογία. Αυτές οι συνθήκες καθιστούν εξαιρετικά δύσκολη όχι μόνο την
πρόβλεψη της γενικής εξέλιξης των γεγονότων, αλλά ακόμη και τη σωστή τοποθέτηση
για την αντιμετώπιση των συνεπειών τους.
Επομένως, όταν αντιμετωπίζουμε τις κρίσεις της
εποχής μας, είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο να παρασυρόμαστε από φαντασιώσεις. Είναι
εξίσου απερίσκεπτο να παρασύρεται κανείς στο έλεος των ρευμάτων. Άρα, προκύπτει
ότι ο στρατηγός (σχεδιαστής και πλοηγός) και ο πολιτικός (ο πιλότος) πρέπει να
συνεργάζονται και να βρίσκονται σε πολύ στενή επαφή μεταξύ τους.
Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σημαντικό για τον σχεδιαστή
στρατηγικής να εντοπίσει πρώτα τις επικρατούσες τάσεις στην παγκόσμια ανάπτυξη,
δημιουργώντας έτσι ένα πλαίσιο για τον καθορισμό στόχων. Στη συνέχεια, πρέπει
να ενσωματώσει πιθανούς και ρεαλιστικούς στόχους για τη χώρα του σε αυτό το
πλαίσιο, λαμβάνοντας υπόψη τις διαθέσιμες δυνατότητες. Δεδομένου ότι η
στρατηγική διαφέρει θεμελιωδώς από ένα απλό σχέδιο στο ότι λαμβάνει υπόψη τις
ενέργειες των αντιπάλων, ο σχεδιαστής της στρατηγικής πρέπει να φανταστεί τη
στρατηγική του αντιπάλου και να καθορίσει έναν δρόμο για να τον νικήσει ή
τουλάχιστον να βρει έναν άλλο δρόμο προς τη στρατηγική επιτυχία.
Ενώ ο στρατηγός κοιτάζει μακριά, ο πολιτικός
πρέπει να παρατηρεί ζητήματα εδώ και τώρα. Οι καταστάσεις αλλάζουν συνεχώς και
στις κρίσεις, ειδικά όταν υπάρχουν πολλές ταυτόχρονα, κινούνται γρήγορα και
συχνά απροσδόκητα. Ο πολιτικός φροντίζει ώστε η ισορροπία δυνάμεων -ειδικά στη
χώρα του- να παραμείνει ευνοϊκή για την επιλεγμένη στρατηγική. Άλλωστε, ο
καθορισμός στόχων είναι πάντα προνόμιο της κυβέρνησης της εποχής. Η αλλαγή
προσωπικού συνήθως σημαίνει επανεξέταση, ή τουλάχιστον προσαρμογή των στόχων
και, κατά συνέπεια, των μέσων για την επίτευξή τους. Ο πολιτικός είναι επίσης
υποχρεωμένος να παρακολουθεί στενά τις ενέργειες ξένων παραγόντων και να τις
λαμβάνει υπόψη προς το συμφέρον της εθνικής στρατηγικής.
Μέχρι στιγμής όλα αυτά φαίνονται μάλλον αφηρημένα.
Ας συγκεκριμενοποιήσουμε το ερώτημα. Ποια πρέπει να είναι η στρατηγική και η
πολιτική της Ρωσίας υπό τις παρούσες συνθήκες, ένα χρόνο μετά την έναρξη της
στρατιωτικής επιχείρησης στην Ουκρανία;
Ας ξεκινήσουμε αξιολογώντας την τρέχουσα
κατάσταση. Ένα αποτέλεσμα της σύγκρουσης ήταν μια θεμελιώδης αλλαγή στο
εξωτερικό περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται η Ρωσία. Οι πολιτικές της σχέσεις με
τη συλλογική Δύση και τους συμμάχους της έχουν γίνει ανοιχτά εχθρικές και η
ένοπλη σύγκρουση στην Ουκρανία είναι ένας πόλεμος αντιπροσώπων της Δύσης
εναντίον της Ρωσίας.
Οι οικονομικές σχέσεις με αυτό το μέρος του κόσμου
(τη Δύση) έχουν υπονομευθεί μόνιμα και λιώνουν όπως οι μπάρες σοκολάτας mars. Οι πολιτιστικοί, επιστημονικοί,
αθλητικοί και ανθρωπιστικοί δεσμοί έχουν περιοριστεί σοβαρά, ο πόλεμος της
πληροφορίας έχει φτάσει στη μέγιστη ένταση και το Σιδηρούν Παραπέτασμα στην
Ευρώπη έχει ξαναχτιστεί - αυτή τη φορά από τη Δύση.
Ωστόσο, η Ρωσία δεν είναι εντελώς απομονωμένη.
Διατηρεί και αναπτύσσει συνεργασίες σε πολλούς τομείς με τα νέα κέντρα ισχύος
του κόσμου και άλλες χώρες στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Αυτό
το τμήμα της παγκόσμιας κοινότητας περιλαμβάνει τα περισσότερα από τα κράτη του
κόσμου, όπου ζει η πλειονότητα του ανθρώπινου πληθυσμού και όπου συγκεντρώνεται
περισσότερο από το ήμισυ της παγκόσμιας οικονομίας. Δικαίως μπορεί να ονομαστεί
παγκόσμια πλειοψηφία με τη σαφή κατανόηση, φυσικά, ότι αυτή η πλειοψηφία δεν
είναι μπλοκ και ότι τα μέλη της δεν είναι σύμμαχοι της Ρωσίας. Καθοδηγούνται
κυρίως από τα εθνικά συμφέροντα και είναι βαθιά ενσωματωμένα στην παγκόσμια
οικονομία και στους δυτικοκεντρικούς θεσμούς που την υπηρετούν, γεγονός που
περιορίζει σημαντικά την αλληλεπίδραση με τη Μόσχα.
Η δραματική αλλαγή στις εξωτερικές σχέσεις έχει
οδηγήσει σε βαθιές αλλαγές στη Ρωσία. Το παλιό μοντέλο εξαγωγής κυρίως πρώτων
υλών και εισαγωγής τεχνολογίας δεν λειτουργεί πλέον. Το πολιτικό σύστημα, το
οποίο οικοδομήθηκε σε φιλελεύθερα αμερικανο-γαλλικά μοντέλα και στη συνέχεια
προσαρμόστηκε λίγο πολύ επιτυχώς -στην ουσία και όχι στη μορφή- στις εγχώριες
παραδόσεις, χρειάζεται προφανώς μια βαθιά αναμόρφωση. Η οιονεί ιδεολογία του
πραγματισμού και της λατρείας του χρήματος, που κυριάρχησε στη χώρα μετά την
κατάρρευση της ΕΣΣΔ, αποδείχτηκε εσφαλμένη και επιζήμια. Εν ολίγοις, το τέλος
του ιστορικού προσανατολισμού προς την ενσωμάτωση με τον δυτικό κόσμο απαιτεί
λογικά η Ρωσία να επαναπροσανατολιστεί. Τι σημαίνει όμως αυτό; Σε ποιον
«εαυτό»; Σοβιετικό, τσαρικό ή άλλο;
Προϋπόθεση για τη μακροπρόθεσμη στρατηγική της
Ρωσίας είναι η νίκη στη συνεχιζόμενη σύγκρουση στην Ουκρανία. Το πιο σημαντικό
κριτήριο για μια τέτοια νίκη είναι η δημιουργία ενός κράτους τέτοιου ώστε να είναι
εγγυημένο ότι δεν θα οδηγήσει σε έναν νέο πόλεμο μετά από κάποιο χρονικό
διάστημα. Αντίθετα, μια ήττα -αν είναι υποθετικά δυνατή- θα μπορούσε να
προκαλέσει αποσταθεροποίηση της χώρας, συνοδευόμενη από διάλυση του ρωσικού
κρατισμού. Τα διακυβεύματα για τη Ρωσία στην τρέχουσα σύγκρουση είναι επομένως
υπαρξιακά και θεμελιωδώς υψηλότερα από αυτά των ΗΠΑ και των συμμάχων τους.
Αυτό από μόνο του είναι ένας παράγοντας που
λειτουργεί υπέρ της Ρωσίας, αλλά σίγουρα δεν εγγυάται την επιτυχία της.
Στρατηγικός στόχος μιας μεταπολεμικής Ρωσίας θα
πρέπει να είναι η εδραίωση της ως μια από τις κορυφαίες δυνάμεις του κόσμου,
που αποτελεί προϋπόθεση για επιβίωση και ασφάλεια. Απαιτεί μια δυναμική
οικονομία και τη δική της τεχνολογική βάση που είναι απολύτως απαραίτητη για
την πραγματική εθνική κυριαρχία σε έναν κόσμο του 21ου αιώνα, έναν μορφωμένο
και υγιή πληθυσμό, μια κοινωνία βασισμένη σε αξίες που μοιράζονται η πλειοψηφία
των ανθρώπων και στις αρχές της αλληλεγγύης και της δικαιοσύνης. Πρέπει επίσης
να έχει ένα πολιτικό σύστημα που να διασφαλίζει την ενότητα της εξουσίας και να
βασίζεται στην αρχή της αρμονικής συνεργασίας μεταξύ των κύριων κοινωνικών
ομάδων, των ιδεολογικών σφαιρών και των κλαδικών, περιφερειακών και τοπικών
συμφερόντων, με την επίλυση των συγκρούσεων στη βάση του νόμου.
Ο δρόμος για την υλοποίηση αυτού του στρατηγικού
στόχου βρίσκεται κυρίως εντός της χώρας. Βασικό μέρος αυτού του ταξιδιού είναι
η συγκρότηση μιας ελίτ αφοσιωμένης στην εξυπηρέτηση του κράτους και όχι μόνο
του εαυτού της. Κρίσιμο σημείο είναι η επιλογή του αρχηγού του κράτους, ειδικά
σε περίπτωση αλλαγής πρώτου προσώπου. Αυτή η επιλογή δεν περιορίζεται στην ίδια
την εκλογική διαδικασία. Περιλαμβάνει την επιλογή και την εκπαίδευση των
υποψηφίων, την εκπαίδευσή τους σε διαφορετικές θέσεις και καταστάσεις, καθώς
και τους κανόνες και τα πρότυπα διαδοχής στην ανώτατη εξουσία. Η τοπική
αυτοδιοίκηση, η οποία θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο ανοιχτή στους
πολίτες και ικανή να αντιμετωπίσει προβλήματα, αποτελεί μια στέρεη λαϊκή βάση
για το σύνολο της δομής της εξουσίας.
Δεν είναι καν απαραίτητο να σκιαγραφηθούν οι
κύριες στρατηγικές τάσεις στα οικονομικά και χρηματοοικονομικά, την επιστήμη
και την τεχνολογία, τις αξίες και τον πολιτισμό. Ωστόσο, για να διασφαλιστεί
ότι τα στρατηγικά οράματα δεν θα παραμείνουν σχέδια στα χαρτιά, όπως συμβαίνει
συχνά, ο σχεδιαστής της στρατηγικής πρέπει είτε να είναι εξειδικευμένος
πολιτικός (η προτιμώμενη επιλογή) είτε ικανός να συνεργάζεται στενά με ένα υποστηρικτικό
σώμα έμπειρων ‘sophisticated’ πολιτικών.
Και πάλι, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η
στρατηγική είναι αγώνας - όχι μόνο με τις συνθήκες, αλλά και με πολύ
συγκεκριμένα συμφέροντα και ανθρώπους ως φορείς αυτών των συμφερόντων. Η
πολιτική είναι η τέχνη της απόκτησης (και διατήρησης) ηγεσίας, ενώ η
στρατηγική, σύμφωνα με τα λόγια του Alexander Suvorov, είναι η
επιστήμη της νίκης. Τίποτα δεν επιτυγχάνεται από μόνο του.
Όσον αφορά την εξωτερική πολιτική, η στρατηγική
της Ρωσίας προς τον στόχο που περιγράφηκε παραπάνω, δηλαδή στην κατάκτηση θέσης μεγάλου
παγκόσμιου παράγοντα, συνεπάγεται - μεταξύ πολλών άλλων προφανών - ενεργή
συμμετοχή στην οικοδόμηση μιας νέας παγκόσμιας τάξης που αποκλείει την
κυριαρχία από οποιονδήποτε χώρα ή ομάδα χωρών.
Αυτό έργο που δεν μπορεί να υλοποιηθεί μόνο από τη
Ρωσία. Γι' αυτό είναι λογικό να ξεκινήσουμε προσπάθειες οικοδόμησης της ειρήνης
αναπτύσσοντας τους υπάρχοντες θεσμούς και πρακτικές μη δυτικών χωρών όπως οι BRICS, η SCO, η EAEC και η CSTO. Πρόκειται
για ένα τεράστιο και περίπλοκο έργο που απαιτεί συντονισμένες προσπάθειες
πολλών κρατών, αλλά έτσι ακριβώς τίθενται οι βάσεις για τη δημιουργία
πολιτικών, οικονομικών, χρηματοπιστωτικών και άλλων θεσμών που να ταιριάζουν
στις πραγματικότητες του πρώτου μισού του 21ου αιώνα.
__
Ο Dmitry Trenin είναι καθηγητής ερευνητής στην
Ανώτατη Οικονομική Σχολή και επικεφαλής ερευνητής στο Ινστιτούτο Παγκόσμιας
Οικονομίας και Διεθνών Σχέσεων. Είναι επίσης μέλος του Συμβουλίου Διεθνών
Υποθέσεων της Ρωσίας.
© Υπηρεσία Τύπου του Προέδρου της Ρωσικής
Ομοσπονδίας
