Καστοριάδης - Η ιδέα της επανάστασης

Ζούμε (μιλώ για τις πλούσιες δυτικές κοινωνίες) υπό καθεστώτα φιλελεύθερης ολιγαρχίας, που σίγουρα είναι πολύ προτιμότερα, από υποκειμενική και πολιτική άποψη, απ’ ότι υπάρχει αλλού στον πλανήτη. Τα καθεστώτα αυτά δεν γεννηθήκαν αυτόματα και αυθόρμητα, ούτε από την καλή θέληση των προηγούμενων κυριάρχων στρωμάτων, αλλά μέσω κοινωνικό-ιστορικών κινημάτων πολύ πιο ριζοσπαστικών, των οποίων είναι κατάλοιπα ή υποπροϊόντα (η Γαλλική επανάσταση είναι ένα παράδειγμα).

Τα κινήματα αυτά τα ίδια θα ήταν αδύνατα, αν δεν είχαν συνοδευτεί από την ανάδυση (‘αποτέλεσμα’ συγχρόνως και ‘αίτιο’) ενός νέου ανθρωπολογικού τύπου άτομου, ας πούμε, για να πάμε γρήγορα, του δημοκρατικού ατόμου: πράγμα που συνιστά τη διάφορα ανάμεσα σ’ έναν αγρότη του Παλαιού καθεστώτος και σε έναν Γάλλο πολίτη της σήμερον, ανάμεσα σ’ έναν υπήκοο του τσάρου και σε έναν Άγγλο ή Αμερικανό πολίτη.

Δίχως αυτό τον τύπο ατόμου, ακριβέστερα δίχως έναν αστερισμό τέτοιων τύπων… η φιλελεύθερη κοινωνία δε μπορεί να λειτουργήσει. Μου φαίνεται τώρα πρόδηλο ότι η σημερινή κοινωνία δεν είναι πια ικανή να τους αναπαράγει. Παράγει ουσιαστικά πλεονέκτες, φρουρούμενους και κομφορμιστές…

…Ο τύπος του ανθρώπου με την ανεξάρτητη κρίση και το ενδιαφέρον για τα ζητήματα γενικής εμβέλειας… επαναμφισβητειται σήμερα. Δεν λέω ότι έχει εξαφανιστεί πλήρως. Αλλά αντικαθίσταται βαθμιαία και γρήγορα από έναν άλλο τύπο ατόμου, επικεντρωμένο στην κατανάλωση και στην απόλαυση, απαθή μπροστά στις γενικές υποθέσεις, κυνικό στη σχέση του με την πολιτική, τις περισσότερες φόρες ηλιθίως επιδοκιμάζοντα και κομφορμιστή. Δεν βλέπουμε ότι ζούμε σε μια εποχή βαθιού και γενικευμένου κομφορμισμού…

…Πρέπει να διερωτηθούμε (πράγμα που δεν κάνουν οι υμνωδοί του περιρρέοντος ψευδό-ατομικισμού) ποιου τύπου κοινωνίας μπορεί να είναι φορέας ο σύγχρονος άνθρωπος; Σε τι θα επέτρεπε η ψυχολογική του δομή στους δημοκρατικούς θεσμούς να λειτουργήσουν; …ποιο είναι το όραμα του για το μέλλον της κοινωνίας; Όλα αυτά σχηματίζουν μια μάζα δίχως μπούσουλα, που ζει μέρα με τη μέρα, δίχως ορίζοντα ― όχι μια κριτική-ανακλαστική / στοχαστική συλλογικότητα…

…Οι σημερινοί πολιτικοί θεσμοί δεν έχουν μήπως ως υλικότητα να απομακρύνουν τους πολίτες από τις δημοσιές υποθέσεις και να τους πείσουν ότι είναι ανίκανοι να ασχολούνται με αυτές; Καμιά σοβαρή ανάλυση δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι τα καθεστώτα που αυτοανακηρύσσονται δημοκρατικά είναι στην πραγματικότητα αυτό που κάθε κλασικός πολίτικος φιλόσοφος θα ονόμαζε καθεστώτα ολιγαρχίας.

Ένα ισχνότατο στρώμα της κοινωνίας κυριαρχεί και κυβερνά. Διαλέγει τους διαδόχους του. Ασφαλώς είναι φιλελεύθερο (περισσότερο ή λιγότερο…) και επικυρώνεται κάθε πέντε ή επτά χρονιά από την ψήφο του λαού. Αν το κυβερνών κλάσμα αυτής της ολιγαρχίας υπερβάλλει πολύ, θα αντικατασταθεί ― από το άλλο κλάσμα της ολιγαρχίας, που είναι ολοένα και περισσότερο όμοιο με το πρώτο. Εξ ου και η εξαφάνιση κάθε πραγματικού περιεχομένου μέσα στην αντίθεση της ‘αριστεράς’ και της ‘δεξιάς’. Το απίστευτο κενό των σημερινών πολιτικών λόγων αντικατοπτρίζει αυτήν την κατάσταση, όχι γενετικές μεταλλαγές…

…Αύτη η ιδία η κοινωνία στην οποία ζούμε διακηρύσσει αρχές ― ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη ― τις οποίες παραβιάζει ή εκτρέπει και παραμορφώνει κάθε μέρα. Λέω ότι η ανθρωπότητα μπορεί να κάνει καλύτερα πράγματα, ότι είναι ικανή να ζήσει κάτω από μια άλλη κατάσταση, την κατάσταση της αυτοκυβέρνησης. Υπό τις συνθήκες της σύγχρονης εποχής, οι μορφές της αυτοκυβέρνησης μένουν ασφαλώς να βρεθούν, καλύτερα: να δημιουργηθούν…

Καστοριάδης: H ΙΔΕΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ - Ο Θρυμματισμένος Κόσμος (Ύψιλον) σελ. 136-139

.