Το νέο Μουσείο της Ακρόπολης και η παλιά Βρετανική ντροπή

Με την ευκαιρία των εγκαινίων του νέου Μουσείου της Ακρόπολης και με δεδομένη την συγκινησιακή φόρτιση πολλών Ελλήνων σχετικά με το ζήτημα της επιστροφής των μαρμάρων του Παρθενώνα θεώρησα σκόπιμο να μεταφράσω το παρακάτω άρθρο του περιοδικού Newsweek το οποίο – θεωρώ όχι τυχαία – θα δημοσιευτεί λίγο πριν το άνοιγμα του Μουσείου.

Όσοι θα έχουν την υπομονή να το διαβάσουν θα αντιληφθούν ότι μάλλον θα απαιτηθεί πολύς χρόνος και ακόμη περισσότερη προσπάθεια για να αποκατασταθεί κάποτε η ύβρης προς τον ανθρώπινο πολιτισμό που εκφράστηκε με την βέβηλη αρπαγή του Έλγιν και συντηρείται επίμονα στην συνείδηση του Βρετανικού λαού με επιχειρήματα χωρίς πνεύμα και με νομικούς σολοικισμούς έως τις μέρες μας. Απολαύστε :

------

Romancing the Stones

By Cathleen McGuigan NEWSWEEK

Published Jun 6, 2009

From the magazine issue dated Jun 15, 2009

http://www.newsweek.com/id/200852

Δεν είναι πλέον ευγενικό να ονομάζει κανείς τα Ελγίνεια Μάρμαρα (sic) «Ελγίνεια Μάρμαρα». Ούτε ακόμη και ενός του Βρετανικού Μουσείου όπου τα Ελληνικά γλυπτά βρίσκονται από τις αρχές του 19^ου αιώνα αφού ο Λόρδος Έλγιν, ένας Βρετανός πρέσβης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, τα απέσπασε από τον Παρθενώνα. Ακόμη και σε εκείνη την περίοδο του ιμπεριαλισμού πολλοί Βρετανοί είδαν την πράξη του Έλγιν ως πολιτιστικό βανδαλισμό. Ο Λόρδος Βύρων κατακεραύνωσε την απόσπαση των μαρμάρων στο μεγάλης εμπορικής επιτυχίας επικό του ποίημα «Chile Harold’s Pilgrimage». Η απαίτηση για την επιστροφή των μαρμάρων ενισχύθηκε από την στιγμή που η Ελλάδα κέρδισε την ανεξαρτησία της από την Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1829. Ηγέτης στην κίνηση αυτή είναι η Ελληνική Κυβέρνηση από τις αρχές του ‘80. Στην έντονη αντιπαράθεση σχετικά μα την αποκατάσταση των αρχαίων καλλιτεχνημάτων στην αρχική τους θέση η πλέον φλογερό και αμφιλεγόμενο ερώτημα σχετικά με τα Μάρμαρα του Παρθενώνα παραμένει : πρέπει οι Βρετανοί εν τέλει να τα επιστρέψουν ;

Στα μέσα αυτού του μήνα το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης θα ανοίξει κάτω από την σκιά του Παρθενώνα στην Αθήνα. Το κτήριο είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια τολμηρή σύνθεση από γυαλί, ατσάλι, τσιμέντο και πέτρα : είναι η χρήση της Αρχιτεκτονικής καθ’ αυτής ως επιχείρημα με μοναδικό στόχο τον επηρεασμό των απόψεων σχετικά με την τύχη των μαρμάρων. Το νέο μουσείο σχεδιάστηκε από τον Bernard Tschumi που γεννήθηκε στην Ελβετία αλλά έχει βάση την Νέα Υόρκη. Η κατασκευή των τριών επιπέδων αρχίζει να δείχνει τον χαρακτήρα της από τον τρόπο που σεβάστηκε μια αρχαία κατασκευή που ανακαλύφθηκε κατά την διάρκεια των εκσκαφών για την κατασκευή του κτηρίου. Τελικά το κτήριο προσαρμόστηκε και κατασκευάστηκε πάνω σε τσιμεντένιους δοκούς ώστε να επιτρέψει στις αρχαιολογικές εργασίες να συνεχιστούν στα θεμέλιά του. Χρησιμοποιήθηκαν επίσης γυάλινα διαφανή δάπεδα ώστε να δοθεί στους επισκέπτες μια συγκλονιστική άποψη της ανασκαφής.

Όμως, το επάνω μέρος του Μουσείου είναι αυτό που θα ενισχύσει περισσότερο την υπόθεση της αποκατάστασης : ο πάνω όροφος είναι ένα «γυάλινο κουτί» που ξεφεύγει σχηματίζοντας μια γωνία με το κύριο όγκο του κτηρίου από κάτω – σαν μια ασύμμετρη σωρός από κουτιά. Αυτό το «γυάλινο κουτί» ευθυγραμμίζεται απόλυτα με τον Παρθενώνα που είναι ορατός σε απόσταση 300 μέτρων. Πολλά από τα αυθεντικά καλλιτεχνήματα τπυ Παρθενώνα χάθηκαν ή καταστράφηκαν μέσα στους αιώνες, αυτά που διασώθηκαν πάνω στον Ναό μετακίνήθηκαν τα τελευταία χρόνια ώστε να προστατευθούν από την ατμοσφαιρική ρύπανση της Αθήνας που κατέτρωγε τα μάρμαρα. Σήμερα, μαζί με άλλα γλυπτά, η μετώπες που περικύκλωναν τον Ναό παρουσιάζοντας μια σύνθεση μορφών με κάποιες να προσφέρουν σπονδές, μεταφέρθηκαν και τοποθετήθηκαν εντός του νέου μουσείου σε συμφωνία με την αρχική τους τοποθέτηση στον Παρθενώνα. Για να τονισθεί η ανατριχιαστική απουσία των μαρμάρων που αποσπάστηκαν υπάρχουν χυτά αντίγραφα από λευκό κονίαμα τα οποία «κλείνουν» τα κενά.

Η ιστορία του πως έφτασαν τα μάρμαρα στο Λονδίνο είναι αρκετά θολή ώστε να ενισχύονται και οι δύο πλευρές της επιχειρηματολογίας. Αμέσως μόλις ο έβδομης τάξης τιτλούχος ιεραρχίας μεταξύ μαρκήσιου και υποκόμη Έλγιν εγκαταστάθηκε στην Βρετανική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης το 1799 άρχισε να ακολουθεί το πάθος του για τις κλασικές αρχαιότητες. Έστειλε διπλωματικούς ακολούθους σε μια αποστολή στην Αθήνα η οποία τότε ήταν ένα κακοδιατηρημένο φυλάκιο που βρισκόταν υπό τον Οθωμανικό ζυγό για 400 χρόνια. Στην αρχή ο Έλγιν επιθυμούσε μόνο μερικά σκίτσα και αντίγραφα των θαυμαστών γλυπτών από τον Παρθενώνα και άλλες κοντινές αρχαιότητες. Αλλά η άδεια του δόθηκε από τον Οθωμανό Σουλτάνο στους ανθρώπους του Έλγιν έδινε ελευθερία εισόδου στην Ακρόπολη, που τότε ήταν ένα Τουρκικό φυλάκιο, και έγραφε ότι «κανείς δεν έπρεπε να εμποδίσει ή να παρεμβληθεί στις σκαλωσιές και τα εργαλεία τους ή να τους εμποδίσει να πάρουν μαζί τους οποιοδήποτε κομμάτι πέτρας με επιγραφές και μορφές». Προφανώς η πολιτική έπαιξε τον ρόλο της εδώ τουλάχιστον όσο και ο θαυμασμός για την τέχνη. Οι Οθωμανοί ήταν τότε υποχρεωμένοι στην Βρετανία η οποία είχε ανακόψει την προέλαση του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο με αποτέλεσμα για μερικά χρόνια οι υποτακτικοί του Έλγιν να απογυμνώνουν ανενόχλητοι το πλέον χαρακτηριστικό σύμβολο του Χρυσού Αιώνα των κλασικών Ελλήνων. Όμως οι Θεοί στο τέλος ισοφάρισαν με το Έλγιν. Κατά την διάρκεια της Οθωμανικής του περιπέτειας έχασε τα ακόλουθα : την όμορφη και πλούσια γυναίκα του που τον άφησε για τον καλύτερό του φίλο, ένα μεγάλο τμήμα της μύτης του λόγω σοβαρής μόλυνσης που έπαθε στην Κωνσταντινούπολη και τέλος τα «μάρμαρά του» που αναγκάστηκε να πουλήσει στην Βρετανική κυβέρνηση το 1816 για 35.000 λίρες (περίπου 4 εκατ. λίρες σήμερα) ώστε να καλύψει τα χρέη λόγω του διαζυγίου του.

Από τότε οι υπεύθυνοι του Βρετανικού Μουσείου ουδέποτε ταλαντεύτηκαν ή εγκατέλειψαν την θέση τους ότι τα «Ελγίνεια» μάρμαρα ανήκουν νόμιμα στο μουσείο. Οι μελετητές διαφωνούσαν επί μακρόν για το αν τα μάρμαρα μπορούσαν να διατηρηθούν και προστατευτούν καλύτερα στο Λονδίνο από ότι στην πνιγμένη από την αιθαλομίχλη Αθήνα με το φτωχό και ακατάλληλο μουσείο.

Οι Βρετανοί μας έλεγαν: «δεν τα αξίζετε, δεν έχετε κατάλληλο χώρο για να τα τοποθετήσετε» λεει ο Αντώνης Σαμαράς ο νέος Υπουργός Πολιτισμού της Ελλάδας και συνεχίζει: «τώρα έχουμε ένα από τα καλύτερα Μουσεία που έχουν ποτέ κατασκευαστεί».

Αλλά αντί να επαναδιαπραγματευτούν του ζήτημα τώρα, οι Έλληνες προτιμούν να αφήσουν το νέο τους Μουσείο να μιλήσει. «Παρουσιάζουμε με έναν άμεσο και χειροπιαστό τρόπο αυτό που μέχρι τώρα ήταν μια προφορική συζήτηση» λεει ο Πρόεδρος του Μουσείου Δημήτριος Παντερμαλής.

Υπάρχει μήπως έστω μια σπίθα ελπίδας ότι όλα τα σωζόμενα μάρμαρα του Παρθενώνα θα μπορούσαν σταδιακά να επανενωθούν – τουλάχιστον προσωρινά; Οι υπεύθυνοι του Βρετανικού Μουσείου έχουν πει ότι θα σκέφτονταν την πιθανότητα να «δανείσουν» τα μάρμαρα στην Αθήνα – αν και όπως λεει ο Διευθυντής του Μουσείου Neil McGregor, μερικά είναι ιδιαίτερα εύθραυστα για να ταξιδέψουν προς όποια κατεύθυνση – υπό την προϋπόθεση ότι η Ελληνική Κυβέρνηση να έκανε επίσημα αποδεκτή την Βρετανική ιδιοκτησία επί των καλλιτεχνημάτων.

Για πολλούς Έλληνες αυτό είναι ένα ιδιαίτερα κρίσιμο σημείο. «πως μπορεί ο οποιοσδήποτε να τολμήσει να πει ότι ανήκουν στους Βρετανούς;» ρωτά ο Σαμαράς, «αυτοί είναι θησαυροί που αποσπάσθηκαν από την Ακρόπολη όταν η Ελλάδα βρισκόταν κάτω από εχθρική κατοχή». Ο Παντερμαλής υιοθετεί μια περισσότερο ήπια, λιγότερο πολιτική θέση: υποστηρίζει ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να δανείσει άλλα κλασικά κομμάτια στο Λονδίνο σε ανταπόδοση ενός «μακροπρόθεσμου δανείου» των μαρμάρων, «δεν είναι εύκολο» λεει, «αλλά ας προσπαθήσουμε να βρούμε μία λύση καλή και για τις δύο πλευρές».

Αυτοί που υποστηρίζουν ότι τα μάρμαρα ανήκουν στο Βρετανικό Μουσείο έχουν ισχυρά επιχειρήματα. Αντίθετα με τις πρόσφατες πρωτοβουλίες Αμερικανικών μουσείων να επιστρέψουν αρχαία Ρωμαϊκά καλλιτεχνήματα στην Ιταλία – όπου υπήρξε απόδειξη κλοπής ή αρχαιοκαπηλίας από το 1970 με βάση διεθνείς συνθήκες – εδώ, όπως πολλοί ειδικοί συμφωνούν, δεν υπάρχει νομική βάση δεδομένου ότι οι πράξεις του Έλγιν επικυρώθηκαν και εγκρίθηκαν από τους τότε εβρισκόμενους στη εξουσία και ότι έχουν ήδη περάσει 200 χρόνια από τότε. Επί πλέον το προηγούμενο που θα καταγραφεί με την επιστροφή των μαρμάρων θα ανοίξει το κουτί της Πανδώρας για παρόμοιες απαιτήσεις, λεει ο James Cuno, διευθυντής του Ινστιτούτου Τέχνης του Σικάγου, υπονοώντας ίσως έναν πιθανό «υψηλό» στόχο : την Βασίλισσα Νεφερτίτη που βρίσκεται στο Μουσείο του Βερολίνου για σχεδόν έναν αιώνα.

Η επίλυση αυτού του Γόρδιου δεσμού θα χρειαζόταν την ιδιαίτερη σοφία των Αρχαίων αλλά ορίστε μια ιδέα : Δεν θα ήταν συγκινητικό όσο και συγκλονιστικό να δούμε τα μάρμαρα στην Αθήνα για ένα χρονικό διάστημα ; Και δεν θα ήταν λογικό να επιστραφούν κατόπιν στην διαχείριση του Βρετανικού Μουσείου όπου θα ενταχθούν σε ένα πανόραμα των υψηλότερων επιτευγμάτων του είδους ;

Η αρχαία Ελληνική κουλτούρα που παρήγαγε τα μάρμαρα γέννησε ολόκληρο τον Δυτικό πολιτισμό, όχι μόνο το σύγχρονο Ελληνικό έθνος. Στην πραγματικότητα, τα μάρμαρα ανήκουν σε όλους.

------