Πως να αποφευχθεί ένας ακόμη Παγκόσμιος Πόλεμος

 

Πως να αποφευχθεί ένας ακόμη Παγκόσμιος Πόλεμος

Henry Kissinger, The Spectator 17/12/2022

Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος ήταν ένα είδος πολιτιστικής αυτοκτονίας που κατέστρεψε την υπεροχή της Ευρώπης. Οι ηγέτες της Ευρώπης υπνοβάτησαν –σύμφωνα με τη φράση του ιστορικού Κρίστοφερ Κλαρκ– σε μια σύγκρουση στην οποία κανένας από αυτούς δεν θα είχε εισέλθει αν είχαν προβλέψει το πως θα ήταν ο κόσμος στο τέλος του πολέμου το 1918. Τις προηγούμενες δεκαετίες, είχαν εκφράσει τους ανταγωνισμούς τους δημιουργώντας δύο ομάδες συμμαχιών των οποίων οι στρατηγικές είχαν συνδεθεί με τα αντίστοιχα χρονοδιαγράμματα κινητοποίησης. Ως αποτέλεσμα, το 1914, η δολοφονία του Αυστριακού διαδόχου στο Σεράγεβο της Βοσνίας από έναν Σέρβο εθνικιστή οδήγησε σε γενικό πόλεμο που ξεκίνησε όταν η Γερμανία εφάρμοσε το σχέδιό της για ήττα της Γαλλίας επιτιθέμενη στο ουδέτερο Βέλγιο στην άλλη άκρη της Ευρώπης.

Τα έθνη της Ευρώπης, χωρίς να υποπτεύονται το πώς η τεχνολογία είχε ενισχύσει και επιδράσει στις στρατιωτικές τους δυνάμεις, προχώρησαν σε πρωτοφανή καταστροφή του ενός από το άλλο. Τον Αύγουστο του 1916, μετά από δύο χρόνια πολέμου και εκατομμύρια απώλειες, οι κύριοι αντίπαλοι στη Δύση (Βρετανία, Γαλλία και Γερμανία) άρχισαν να διερευνούν προοπτικές για τον τερματισμό της σφαγής. Στην Ανατολή, οι αντίπαλοι Αυστρία και Ρωσία είχαν παρόμοιους προβληματισμούς. Επειδή καμιά λογική δεν μπορούσε να δικαιολογήσει τις θυσίες που είχαν ήδη γίνει και επειδή κανείς δεν ήθελε να δείξει αδυναμία, οι ηγέτες δίστασαν να ξεκινήσουν μια επίσημη ειρηνευτική διαδικασία. Ως εκ τούτου, αναζήτησαν αμερικανική μεσολάβηση.

Η διερεύνηση του συνταγματάρχη Έντουαρντ Χάουζ, προσωπικού απεσταλμένου του Προέδρου Γούντροου Γουίλσον, αποκάλυψε ότι μια ειρήνη βασισμένη στο τροποποιημένο status quo ante(*) ήταν εφικτή. Ωστόσο, ο Γουίλσον, αν και πρόθυμος (και τελικά ανυπόμονος) να αναλάβει τη διαμεσολάβηση, καθυστέρησε μέχρι τις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου. Μέχρι τότε η Βρετανική επίθεση στο Somme και η Γερμανική επίθεση στο Verdun είχαν προσθέσει άλλα δύο εκατομμύρια θύματα.

Όπως έγραψε στο βιβλίο του ο Philip Zelikow, η διπλωματία έγινε ο λιγότερο ταξιδεμένος δρόμος. Ο Μεγάλος Πόλεμος συνεχίστηκε για δύο ακόμη χρόνια και προκάλεσε εκατομμύρια περισσότερα θύματα, βλάπτοντας ανεπανόρθωτα την ισορροπία στην Ευρώπη. Η Γερμανία και η Ρωσία συνταράχτηκαν από επαναστάσεις. Το Αυστροουγγρικό κράτος εξαφανίστηκε από τον χάρτη. Η Γαλλία είχε εντελώς εξαντληθεί. Η Βρετανία είχε θυσιάσει σημαντικό κομμάτι της νέας γενιάς και των οικονομικών της δυνατοτήτων επιδιώκοντας τη νίκη. Η τιμωρητική Συνθήκη των Βερσαλλιών που τερμάτισε τον πόλεμο αποδείχθηκε πολύ πιο εύθραυστη από τη δομή που αντικατέστησε.

Βρίσκεται σήμερα ο κόσμος σε ένα συγκρίσιμο (με τα προηγούμενα) σημείο καμπής στην Ουκρανία καθώς ο χειμώνας επιβάλλει μια παύση στις μεγάλης κλίμακας στρατιωτικές επιχειρήσεις εκεί; Έχω εκφράσει επανειλημμένα την υποστήριξή μου στη  συμμαχική στρατιωτική προσπάθεια αποτροπής της επιθετικότητας της Ρωσίας στην Ουκρανία. Πλησιάζει όμως η ώρα να αξιοποιήσουμε τις στρατηγικές αλλαγές που έχουν ήδη επιτευχθεί και να τις ενσωματώσουμε σε μια νέα δομή για την επίτευξη ειρήνης μέσω διαπραγματεύσεων.

Η Ουκρανία έχει γίνει ένα σημαντικό κράτος στην Κεντρική Ευρώπη για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία. Υποβοηθούμενη από τους συμμάχους της και εμπνευσμένη από τον Πρόεδρό της, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, η Ουκρανία έχει αποκρούσει τις Ρωσικές συμβατικές δυνάμεις που υπάρχουν στην Ευρώπη από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Και το διεθνές σύστημα - συμπεριλαμβανομένης της Κίνας - αντιτίθεται στην απειλή ή τη χρήση των πυρηνικών της όπλων από τη Ρωσία.

This process has mooted the original issues regarding Ukraine’s membership in Nato. Ukraine has acquired one of the largest and most effective land armies in Europe, equipped by America and its allies. A peace process should link Ukraine to Nato, however expressed. The alternative of neutrality is no longer meaningful, especially after Finland and Sweden joined Nato. This is why, last May, I recommended establishing a ceasefire line along the borders existing where the war started on 24 February. Russia would disgorge its conquests thence, but not the territory it occupied nearly a decade ago, including Crimea. That territory could be the subject of a negotiation after a ceasefire.

Αυτή η διαδικασία θέτει σε επανεξέταση τα αρχικά ζητήματα σχετικά με την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Η Ουκρανία απέκτησε έναν από τους μεγαλύτερους και πιο αποτελεσματικούς χερσαίους στρατούς στην Ευρώπη, εξοπλισμένο από την Αμερική και τους συμμάχους της. Μια ειρηνευτική διαδικασία θα πρέπει να συνδέσει την Ουκρανία με το ΝΑΤΟ, όπως κι αν εξελιχθεί. Η εναλλακτική της ουδετερότητας δεν έχει πλέον νόημα, ειδικά μετά την ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, τον περασμένο Μάιο, συνέστησα τη θέσπιση γραμμής κατάπαυσης του πυρός κατά μήκος των συνόρων που υπάρχουν εκεί όπου ξεκίνησε ο πόλεμος στις 24 Φεβρουαρίου. Η Ρωσία θα μπορούσε να εγκαταλείψει τις κατακτήσεις της από εκεί, αλλά όχι το έδαφος που κατέλαβε πριν από σχεδόν μια δεκαετία, συμπεριλαμβανομένης της Κριμαίας. Αυτή η περιοχή θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης μετά από κατάπαυση του πυρός.

Εάν η προπολεμική διαχωριστική γραμμή μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας δεν μπορεί να επιτευχθεί με μάχη ή με διαπραγματεύσεις, θα μπορούσε να διερευνηθεί η προσφυγή στην αρχή της αυτοδιάθεσης. Τα διεθνώς εποπτευόμενα δημοψηφίσματα σχετικά με την αυτοδιάθεση θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε ιδιαίτερα διχαστικά εδάφη που άλλαξαν χέρια επανειλημμένα ανά τους αιώνες.

Ο στόχος μιας ειρηνευτικής διαδικασίας θα ήταν διπλός: να επιβεβαιωθεί η ελευθερία της Ουκρανίας αλλά να καθοριστεί και μια νέα διεθνής δομή, ειδικά για την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Η Ρωσία θα μπορούσε να αποδεχτεί σταδιακά μια τέτοια διευθέτηση.

Το προτιμώμενο αποτέλεσμα για μερικούς είναι να εξαντλήσουν μέσω του πολέμου τη Ρωσία. Διαφωνώ. Παρά την τάση της για βία, η Ρωσία έχει συμβάλει καθοριστικά στην παγκόσμια ισορροπία και στην ισορροπία δυνάμεων για πάνω από μισή χιλιετία. Ο ιστορικός της ρόλος δεν πρέπει να υποβαθμιστεί. Οι στρατιωτικές αποτυχίες της Ρωσίας δεν έχουν εξαλείψει την παγκόσμια πυρηνική της εμβέλεια, επιτρέποντάς της να απειλεί με κλιμάκωση με αφορμή την Ουκρανία. Ακόμη και αν αυτή η στρατηγική ικανότητα μειωθεί, η διάλυση της Ρωσίας ή η εξάλειψη της ικανότητάς της για στρατηγική πολιτική θα μπορούσε να μετατρέψει την επικράτειά της που περιλαμβάνει 11 ζώνες ώρας σε αμφισβητούμενο κενό. Οι ανταγωνιστικές της κοινωνίες ενδέχεται να αποφασίσουν να επιλύσουν τις διαφορές τους με τη βία. Άλλες χώρες μπορεί να επιδιώξουν να επιβάλουν τις αξιώσεις τους με τη βία. Όλοι αυτοί οι κίνδυνοι θα επιδεινωθούν από την παρουσία χιλιάδων πυρηνικών όπλων που καθιστούν τη Ρωσία μία από τις δύο μεγαλύτερες πυρηνικές δυνάμεις του κόσμου.

Καθώς οι ηγέτες του κόσμου προσπαθούν να τερματίσουν τον πόλεμο στον οποίο δύο πυρηνικές δυνάμεις έρχονται αντιμέτωπες με αφορμή μια συμβατικά ένοπλη χώρα, θα πρέπει επίσης να αναλογιστούν τον αντίκτυπο αυτής της σύγκρουσης και τις μακροπρόθεσμες στρατηγικές επιπτώσεις της αναπτυσσόμενης υψηλής τεχνολογίας και της Τεχνητής Νοημοσύνης. Υπάρχουν ήδη αυτόνομα όπλα, ικανά να προσδιορίζουν, να αξιολογούν και να πλήττουν από μόνα τους ότι αυτά τα ίδια θεωρήσουν ως απειλή, έχοντας έτσι εν δυνάμει τη δυνατότητα να ξεκινήσουν έναν δικό τους πόλεμο.

Μόλις ξεπεραστεί το όριο σε αυτό το επίπεδο, η υψηλή τεχνολογία μπορέσει να αναβαθμιστεί σε τυπικό όπλο και οι υπολογιστές γίνουν βασικοί εκτελεστές στρατηγικής, ο κόσμος θα βρεθεί σε μια κατάσταση την οποία δεν μπορεί καν να φανταστεί σήμερα. Πώς μπορούν οι ηγέτες να ασκούν έλεγχο όταν οι υπολογιστές υλοποιούν στρατηγικές σε κλίμακα και με τρόπο που εγγενώς περιορίζει και απειλεί την ανθρώπινη βούληση; Πώς μπορεί να διατηρηθεί ο πολιτισμός μέσα σε μια τέτοια δίνη αντικρουόμενων πληροφοριών, αντιλήψεων και καταστροφικών δυνατοτήτων;

Δεν υπάρχει ακόμη θεωρία για αυτόν τον κόσμο που εισβάλλει στις ζωές μας, και οι προσπάθειες κατανόησης και ανάλυσης αυτού του ζητήματος βρίσκονται ακόμη σε εξέλιξη – ίσως επειδή οι ουσιαστικές διαπραγματεύσεις ενδέχεται να φέρουν στο φως νέες (τεχνολογικές) ανακαλύψεις και η αποκάλυψη καθαυτή αποτελεί κίνδυνο για το μέλλον.

Το πρόβλημα του ελέγχου της Προηγμένης Τεχνολογίας, ή ακόμα και η κατανόηση των συνεπειών της, είναι ένα ζήτημα εξίσου σημαντικό σήμερα με την κλιματική αλλαγή και απαιτεί ηγέτες με γνώση τόσο της τεχνολογίας όσο και της ιστορίας.

Η αναζήτηση για ειρήνη και τάξη έχει δύο συνιστώσες που μερικές φορές αντιμετωπίζονται ως αντιφατικές: την επιδίωξη στοιχείων ασφάλειας και την απαίτηση για πράξεις συμφιλίωσης. Αν δεν μπορέσουμε να πετύχουμε και τα δύο, δεν θα μπορέσουμε να φτάσουμε κανένα από τα δύο. Ο δρόμος της διπλωματίας μπορεί να φαίνεται περίπλοκος και απογοητευτικός. Η επιτυχία της όμως απαιτεί το όραμα όσο και θάρρος κάποιων για να αναλάβουν την αποστολή.

Γράφτηκε από τον Χένρι Κίσινγκερ