Quatάρες Β - Μύθοι και Πραγματικότητες

ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΞΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΕ ΕΠΙΚΑΙΡΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Νίκος Μπελαβίλας

Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος -Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

Στο πλαίσιο του δημόσιου διαλόγου για το μέλλον του χώρου του πρώην Αεροδρομίου Ελληνικού, ακούστηκαν και ακούγονται σειρά επιχειρημάτων για το μέγεθος, τη λειτουργία, το κόστος του Πάρκου. Ισχυρίζομαι, ότι σε μία Αθήνα η οποία δεν έχει ούτε έναν μεγάλο πράσινο χώρο, η οποία έχασε προ λίγων μηνών μερικές εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα δάσους από τα βουνά της, η συζήτηση αυτή θα έπρεπε να έχει τελειώσει προ πολλού. Σε μία πολιτική συγκυρία, με τις αποκαλύψεις για τον χορό των γκρίζων κονδυλίων προς άγνωστες κατευθύνσεις που φθάνει στα εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ, η συζήτηση περί κόστους του πάρκου επίσης θα έπρεπε να έχει κλείσει. Παρ’ όλα αυτά δεν έχει κλείσει και για πολλούς λόγους αξίζει να απαντήσουμε.

Ερώτηση πρώτη: Πόσο μεγάλο θα είναι το Πάρκο του Ελληνικού;

Σύμφωνα με το σχέδιο για το Μητροπολιτικό Πάρκο Ελληνικού του ΥΠΕΧΩΔΕ, το οποίο δόθηκε στη δημοσιότητα το Νοέμβριο του 2007, από τα 5.300 στρέμματα της έκτασης του πρώην αεροδρομίου, τα 1.700 θα καλύπτονται από κτίρια, μπετόν και άσφαλτο. Παρότι η συνολική δόμηση, κρύβεται επιμελώς πίσω από συμπαθητικές πράσινες ή αμυδρά διακρινόμενες πρασινοκίτρινες διαγραμμίσεις στους επίσημους χάρτες, εν τέλει προκύπτουν 1.300.000 τ.μ. κτίρια επιχειρήσεων, εμπορικά κέντρα και κατοικία. Μέσα σε αυτά χωρούν εν ολίγοις, δέκα εμπορικά κέντρα τύπου “The Mall” και μία πόλη 8-10 χιλιάδων κατοικιών, πάει να πει 25 περίπου χιλιάδων κατοίκων, με δρόμους, χώρους στάθμευσης και αυτοκίνητα.

Για να αντιληφθούμε τα μεγέθη της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης, ας σκεφτούμε ότι αυτή η πόλη «εντός του πάρκου» θα έχει έναν στόλο 15-21 χιλιάδων αυτοκίνητων τα οποία θα ανήκουν στους μόνιμους κάτοικους, στους εργαζόμενους και στους πελάτες των εμπορικών κέντρων, θα κινούνται και θα σταθμεύουν εκεί. Σύμφωνα πάλι με το Σχέδιο του ΥΠΕΧΩΔΕ οι φυτεύσεις υψηλού πρασίνου θα καλύψουν μόνο 2.650 στρ.. Θα φυτευτούν 40.000 έως 60.000 δένδρα. Ας το δεχθούμε! Κατακερματισμένα και αυτά, λόγω της διατήρησης των αεροδιαδρόμων όπως και των μεγάλων συγκροτημάτων κτιρίων στο εσωτερικό του. Προσπαθούσα να εντοπίσω ένα ανάλογο αθηναϊκό παράδειγμα για σύγκριση.

Υπάρχουν λίγα αλλά χαρακτηριστικά. Οι φυτεύσεις της Φιλοδασικής Εταιρείας, του Ζαππείου, του Πεδίου του Άρεως, του Δημήτρη Πικιώνη στου Φιλοπάππου. Το πιο ενδιαφέρον είναι η δημιουργία του άλλοτε Βασιλικού Κήπου. Κατά την κατασκευή του, το 1839-40, φυτεύτηκαν 15.000 δένδρα και θάμνοι, εισαγόμενοι από τη Γένοβα, 1.000 φτελιές από την Αιτωλοακαρνανία και άγνωστος αριθμός δένδρων από το Σούνιο και την Εύβοια. Ο κήπος συνέχισε να δενδροφυτεύεται για 50 χρόνια από την ίδρυση του. Σήμερα ο περιλαμβάνει 7.000 μεγάλα δένδρα και 40.000 μικρά δένδρα και θάμνους.

Η έκταση του Εθνικού Κήπου ανέρχεται μόλις στο 3% του χώρου του Ελληνικού. Αν στο Ελληνικό εφαρμοζόταν ένα ανάλογο σενάριο, όπως αυτό του 1839-40, θα έπρεπε να φυτευτούν 1.600.000 δένδρα και θάμνοι! Προφανώς δεν μιλάμε για αυτό. Θα μπορούσαμε να συζητήσουμε για ένα πολύ πιο «αραιό» σενάριο, για τη διαμόρφωση δηλαδή του πρώην αεροδρομίου, ως αστικού πάρκου και όχι ως βοτανικού κήπου, με πυκνότητα κατά τρεις φορές μικρότερη του Εθνικού Κήπου. Κάτι σαν το Ζάππειο ή το Πεδίο του Άρεως στα καλά του. Αυτό προϋποθέτει τη φύτευση 100-150.000 μεγάλων δένδρων (πεύκα, πλατάνια, κυπαρίσσια, λεύκες, ακακίες, ελιές κ.α.) και 400-600.000 μικρότερων δένδρων και θάμνων. Συνολικά δηλαδή θα έπρεπε να φυτευτούν στο Ελληνικό 500.000-750.000 μεγάλα και μικρά δένδρα και θάμνοι. Αυτό είναι ένα πάρκο. Με δένδρα, δροσιά, σκιά και οξυγόνο. Οι άλλες εκδοχές αντιστοιχούν σε διακοσμητικές φυτεύσεις των ακαλύπτων χώρων κτιρίων.

Ερώτηση δεύτερη: Το Μητροπολιτικό Πάρκο του Ελληνικού θα είναι το μεγαλύτερο πάρκο της Ευρώπης;

Όχι δεν θα είναι. Αναφέρθηκε κατ’ επανάληψη και επισήμως ότι το Πάρκο του Ελληνικού «θα είναι όχι μόνο το μεγαλύτερο πάρκο της Ευρώπης αλλά και ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο σε αστική περιοχή». Το ισχυρίζονται εκτόςτων υπουργών και συνάδελφοι του οικολογικού χώρου. Από τα στοιχεία των ευρωπαϊκών πάρκων προκύπτει ότι αυτό δεν ισχύει. Τα Πάρκο του Ελληνικού, θα είναι ένα μεσαίου μεγέθους πάρκο, λαμβάνοντας υπόψη τα μεγέθη των πάρκων σε άλλες πρωτεύουσες στην Ευ ρώπη, τις ΗΠΑ και τη Ρωσία. Η Μαδρίτη για παράδειγμα διαθέτει τουλάχιστον δέκα μεγάλα πάρκα, εκ των οποίων το Casa de Campo έχει έκταση 17.220 στρ. Στη Βιέννη, το πασίγνωστο Wiener Prater έχει έκταση 12.870 στρ. Στη Μόσχα το πάρκο Gorky στο κέντρο της πόλης, με έκταση 1.200 στρ., είναι το μικρότερο από τα πάρκα της ρωσικής πρωτεύουσας. Προηγούνται το πάρκο Kuzminsky-Lyublino με έκταση 3.750 στρ. και το πάρκο Sokolniki με έκταση 6.000 στρ.

Στο Παρίσι υπάρχουν δέκα μητροπολιτικής σημασίας χώροι πρασίνου, εκ των οποίων το Bois de Vincennes με 9.950 στρ., το Bois de Boulogne με 8.460 στρ. και το Parc de Saint Cloud με 4.600 στρ. Στο Λονδίνο, η συνολική έκταση των βασιλικών και δημοτικών πάρκων της πόλης ανέρχεται σε 60.000 στρ. Δηλαδή δώδεκα φορές η έκταση του πρώην αεροδρομίου του Ελληνικού. Εξ’ αυτών το γνωστό Hyde Park, είναι ένα από τα πιο μικρά, με έκταση 1.420 στρ. Με μία διαφορά! Τόσο αυτό όσο και ένα άλλο διάσημο πάρκο, το Central Park της Νέας Υόρκης με έκταση 3.372 στρ., βρίσκονται στο κέντρο της πόλης. Αντιστοιχούν δηλαδή ως προς τη θέση στον Εθνικό Κήπο της Αθήνας, μόνο που ο Εθνικός Κήπος έχει έκταση μόλις 158 στρ. ή 288 μαζί με το Ζάππειο. Άλλα πάρκα του Λονδίνου, όπως το Richmond Park, το Bushy Park ή το Hampstead Heath έχουν έκταση 9.550, 4.400 και 3.650 στρ. αντίστοιχα.

Η σύγκριση του μελλοντικού Πάρκου του Ελληνικού, με τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά δυστυχώς είναι απογοητευτική. Το Ελληνικό θα μπορούσε να είναι ένα ωραίο πάρκο μεσαίου μεγέθους, αν πρασίνιζε ολόκληρο και βέβαια εάν δεν ήταν το μοναδικό στην Αθήνα!

Ερώτηση τρίτη: Τα πάρκα είναι «νεκροί» χώροι;

Όχι δεν είναι. Τα δέκα μεγαλύτερα λονδρέζικα πάρκα δέχθηκαν την περασμένη χρονιά, 29 εκατομ. επισκέπτες. Περίπου οκτώ φορές τον πληθυσμό της Αθήνας. Μόνο ο Βοτανικός τους κήπος, δέχθηκε σχεδόν δύο εκατομμύρια επισκέπτες. Οι επιστήμονες που εργάζονται εκεί, έκαναν σε ένα έτος 424 επιστημονικές και ερευνητικές δημοσιεύσεις. Στα θερμοκήπια και στα παρτέρια του αναφύονται 5.500 διαφορετικά είδη φυτών. Κατά το περασμένο έτος, οι εργαζόμενοι στον Κήπο αφιέρωσαν 7.600 εργατοημέρες στην έρευνα και την εκπαίδευση, προστατεύοντας έμπρακτα τη βιοποικιλότητα των φυτών.

Η εικόνα του Hyde Park του Λονδίνου, του Central Park της Νέας Υόρκης, του Prater της Βιέννης, του Buen Retiro της Μαδρίτης, του Gorky της Μόσχας, με χιλιάδες περιπατητές, ποδηλάτες, ζευγάρια, ηλικιωμένους και παιδιά είναι μία εικόνα καθημερινότητας που δίνει ευκαιρίες για χαλάρωση, παιχνίδι και άθληση στους κατοίκους της πόλης. Ακόμη και ο μικρός Εθνικός Κήπος της Αθήνας σύμφωνα με στοιχεία της διεύθυνσης του, δέχεται 2-3.000 επισκέπτες ημερησίως, ή περισσότερους από 1 εκατομμύριο επισκέπτες ετησίως. Βέβαια, προϋπόθεση για την καλή λειτουργία των πάρκων είναι η καθαριότητα, η φροντίδα των υποδομών και η προστασία του πρασίνου, που θα στηρίζονται σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την οργάνωση και λειτουργία τους.

Ερώτηση τέταρτη: Πόσο κοστίζει η συντήρηση των πάρκων;

Η συντήρηση και λειτουργία των πάρκων κοστίζει αναλογικά, λιγότερο ή το ίδιο με άλλες λειτουργίες της πόλης, όπως για παράδειγμα η συντήρηση και λειτουργία των δρόμων, του μετρό, των λεωφορείων, η καθαριότητα, ο φωτισμός κ.α. Σύμφωνα με τις ετήσιες εκθέσεις που κατατέθηκαν στη Βουλή των Κοινοτήτων της Μεγάλης Βρετανίας, τα Βασιλικά τα Δημοτικά Πάρκα του Λονδίνου κόστισαν το 2007 (κατά μέσο όρο σε ευρώ) δύο χιλιάδες ανά στρέμμα. Με «αγγλικές τιμές» δηλαδή το ετήσιο κόστος λειτουργίας του Πάρκου του Ελληνικού θα ανερχόταν σε 10 με 12 εκατομμύρια ευρώ αν πρασίνιζε απ’ άκρου εις άκρον. Το κόστος λειτουργίας του Πάρκου Ελληνικού θα μπορούσε να είναι ένα ελάχιστο ποσοστό του προϋπολογισμού ενός από τους μεγάλους δήμους του Λεκανοπεδίου, όπως πχ του Δήμου Αθηναίων ο οποίος έχει ετήσιο προϋπολογισμό 800 εκατομμυρίων ευρώ, ή του Δήμου Πειραιά ο οποίος έχει ετήσιο προϋπολογισμό 330 εκατομμυρίων ευρώ.

Ερώτηση πέμπτη: Τα πάρκα «βγάζουν τα λεφτά τους»;

Πουθενά στον κόσμο τα πάρκα και το πράσινο δεν καλύπτουν το κόστος συντήρησης και λειτουργίας τους. Η αυτοδιοίκηση και το κράτος καλύπτουν σε ποσοστό που υπερβαίνει συνήθως το 90% του συνολικού κόστους, τα λειτουργικά έξοδα και τη συντήρηση των πάρκων, των μεγάλων πλατειών, των δημοσίων κήπων και γενικά όλων των ελεύθερων δημόσιων χώρων, πράσινων ή μη. Έσοδα από επισκέπτες ή δραστηριότητες αποτελούν ελάχιστο τμήμα αυτών των προϋπολογισμών. Η ανταπόδοση έρχεται από το συνολικό όφελος για την πόλη και την αναβάθμιση του περιβάλλοντος. Αξίζει να τονιστεί ότι ακόμη και σε χώρες όπου ιδιωτικοποιήθηκαν όλες οι βασικές υποδομές των πόλεων, η συντήρηση και λειτουργία των πάρκων, παρέμειναν στις αρμοδιότητες του δημόσιου τομέα.

Ερώτηση έκτη: Πόσα πάρκα χρειάζεται η Αθήνα;

Τη δεκαετία του ‘90 σχεδιάστηκε ένα δίκτυο μεγάλων πάρκων και χώρων πρασίνου στην Αθήνα για να αντιμετωπιστεί το τεράστιο έλλειμμα της πρωτεύουσας. Τότε, περί το 1996, εμφανίστηκε και στην Ελλάδα ο όρος Μητροπολιτικό Πάρκο, αναφερόμενος κυρίως στο Γουδί και το Ελληνικό. Όμως τι έχει γίνει από τότε μέχρι σήμερα;

Ο Ελαιώνας είναι το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα χαμένης ευκαιρίας. Η έκταση των 8.300 στρ. προσφέρονταν για την ανάσα της Αθήνας. Με μικτές χρήσεις πρασίνου και βιοτεχνικού-βιομηχανικού πάρκου. Το μόνο μεγάλο έργο που δρομολογήθηκε από το 1991 μέχρι σήμερα είναι η κατασκευή του αθλητικού-εμπορικού κέντρου της ΠΑΕ Παναθηναϊκός, το οποίο κάθε άλλο παρά «ανάσα» πρασίνου θα είναι για τους κατοίκους της πρωτεύουσας. Στο Σελεπίτσαρι της Νίκαιας σχεδιάστηκε το 1992-1994 το "Πολιτιστικό Πάρκο Τέχνης και Άθλησης" σε έκταση 450 στρ. Το πάρκο δεν υλοποιήθηκε ποτέ.

Αντίθετα ο χώρος δεσμεύτηκε για την κατασκευή του τεράστιου ολυμπιακού συγκροτήματος της Άρσης Βαρών, στο οποίο πρόκειται να εγκατασταθεί το Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Το 1996-98 σχεδιάστηκε το Μητροπολιτικό Πάρκο Γουδί-Ιλισσός από το ΕΜΠ με εντολή του ΥΠΕΧΩΔΕ. Σε αυτό προβλεπόταν η δημιουργία μίας ζώνης μεικτών λειτουργιών με πράσινο 4.500 στρ. και η οριοθέτηση ενός πυρήνα 950 στρ. αμιγώς υψηλού πρασίνου. Μετά από δέκα χρόνια δεν έχει γίνει ούτε ένα βήμα για την υλοποίηση του. Αντίθετα, ο χώρος συνεχίζει να τεμαχίζεται και να δομείται. Ολυμπιακές εγκαταστάσεις, υπουργικά κτίρια και νοσοκομειακές επεκτάσεις κατατρώγουν τον ελεύθερο χώρο.

Στα Τουρκοβούνια και το Γαλάτσι, η ιδέα ενός μεγάλου πάρκου 350 στρ., τορπιλίστηκε με την κατασκευή συγκροτήματος ολυμπιακών εγκαταστάσεων, οι οποίες μετασχηματίζονται σήμερα σε ένα γιγαντιαίο εμπορικό κέντρο. Στη Φαληρική Ακτή η έκταση των 1.000 στρ. δεσμεύτηκε αρχικά για «λυόμενες» ολυμπιακές εγκαταστάσεις που στην πορεία εξελίχθηκαν σε μόνιμα κτίρια. Στον Ιππόδρομο αναμένεται να προστεθούν τα κτίρια της Εθνικής Βιβλιοθήκης και του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης. Το οικολογικό πάρκο μεταξύ των εκβολών του Ιλισού και του Κηφισού επρόκειτο να δημιουργηθεί το 2003-2004 αλλά δεν υλοποιήθηκε ποτέ.

Από τον σχεδιασμό της δεκαετίας του ’80 μέχρι σήμερα προχώρησε με επιτυχία μόνο η Ενοποίηση των Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας, αναβαθμίζοντας τους υπάρχοντες χώρους πρασίνου γύρω από την Ακρόπολη. Δημιουργήθηκε επίσης το Πάρκο «Αντώνης Τρίτσης» στον Πύργο Βασιλίσσης σε έκταση 980 στρ. Το πάρκο σήμερα φθίνει λόγω της έλλειψης κονδυλίων.

Από τους υπόλοιπους πράσινους χώρους μεσαίου και μικρού μεγέθους, διασώζονται σε σχετικά καλή κατάσταση ο Εθνικός Κήπος, ο Λυκαβηττός, ο Αρδηττός, ο Λόφος Φινόπουλου, το Άλσος Νέας Σμύρνης, ο Λόφος Κολωνού και τα δημοτικά άλση Αιγάλεω και Περιστερίου. Στο Άλσος Νέας Φιλαδέλφειας απετράπη την τελευταία στιγμή η κατασκευή σταδίου και εμπορικού κέντρου σε τμήμα του. Πιέσεις δέχονται ο Λόφος Στρέφη λόγω εγκατάλειψης, το Ζάππειο, οι αλέες του οποίου έχουν μετατραπεί σε χώρο στάθμευσης, και το Πεδίο του Άρεως με καταπατήσεις και αυθαίρετα κτίσματα.

Επίλογος

Η Αθήνα βάσει του ρυθμιστικού σχεδίου της, θα μπορούσε και θα έπρεπε να εξασφαλίσει περισσότερα από 10.000 στρ. πρασίνων χώρων αξιοποιώντας τις δημόσιες εκτάσεις της. Αυτό δεν έχει συμβεί. Οι ελεύθερες εκτάσεις δομήθηκαν από το Δημόσιο και από τον ιδιωτικό τομέα ή εγκαταλείφθηκαν.

Η περιβαλλοντική καταστροφή που προκλήθηκε από τις πυρκαγιές του 2007 στην Αττική πρέπει να οδηγήσει σε άμεση αναθεώρηση της στρατηγικής για το περιβάλλον στο Λεκανοπέδιο. Η δημιουργία ενός ενιαίου, ελεύθερου από ρύπανση, με υψηλό πράσινο και χωρίς δόμηση, Μητροπολιτικού Πάρκου στο Ελληνικό είναι ένας ρεαλιστικός στόχος για την ανάκτηση τμήματος του χαμένου πράσινου της Αθήνας.

Υ.Γ. Ευχαριστίες στη συνάδελφο Φερενίκη Βαταβάλη και τους μεταπτυχιακούς ερευνητές του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ, Πασχάλη Σαμαρίνη, Ευαγγελία Χατζηκωνσταντίνου και Ειρήνη Λιόβα για τη συνεργασία στη συλλογή και επεξεργασία των τεχνικών και οικονομικών στοιχείων της εισήγησης.

.