Υπάρχει λογική στην ιδεολογία;

1900, Bertolucci

Πρίν από πάρα πολύ καιρό, σχεδόν δύο χρόνια τώρα, είχα γράψει ένα σχόλιο σχετικά με την υποβόσκουσα και ελάχιστα μελετημένη αντίθεση μεταξύ θετικών και θεωρητικών επιστημών. Το σχόλιο αυτό ανέσυρα σήμερα και το παραθέτω με μικρές αλλαγές ως 'πλαίσιο' για να καταλήξω σε ένα 'ερώτημα'.

Το πλαίσιο

Αν συμφωνήσουμε ότι ‘μαθηματικοποίηση’ είναι ένα σύστημα καλά ορισμένων κανόνων και αρχών που δεν έρχεται σε αντίθεση με την εμπειρία και με τα οποία μπορούμε να περιγράψουμε ένα φαινόμενο τότε :

(a) Η μέχρι τώρα εμπειρία της ανθρωπότητας είναι μάλλον συμβατή με την άποψη ότι η φύση μπορεί να ‘μαθηματικοποιηθεί’. Το βιβλίο ‘Σκιές του Νου’ του Roger Penrose μπορεί να δικαιολογήσει αυτό το ‘μάλλον’ που έβαλα στην παραπάνω φράση.

(b) Ωστόσο η δυνατότητα ‘μαθηματικοποίησης’ της κοινωνίας ή καλύτερα των κοινωνικών φαινομένων και της κοινωνικής εξέλιξης είναι ένα μεγάλο αλλά ανοικτό θέμα. Η ιστορία της γνώσης περί τα κοινωνικά και της ανάπτυξης επιστημονικών προσεγγίσεων και εργαλείων για το θέμα είναι πολύ ‘κοντή’, πολύ πρόσφατη. Τα μαθηματικά και η φυσική – με την γενική της έννοια - έχουν ιστορίαάνω των  τριάντα (30) αιώνων ενώ οι λεγόμενες κοινωνικές επιστήμες δύο (2).

Σχετικά με τις ‘δύο κουλτούρες’ και την υποβόσκουσα ‘αντίθεση’ ανάμεσα στους ‘θετικούς’ και τους ‘θεωρητικούς’ ήθελα να πω ότι ένας αρχαιολόγος πεδίου που πρέπει να προσεγγίσει συστηματικά και να επιλύσει εντελώς πρακτικά ζητήματα ώστε να ‘κατακτήσει’ το αντικείμενό του υπερπηδά ή βρίσκεται εκτός μιας τέτοιας ‘αντίθεσης’.

Επίσης ένας ιστορικός που πρέπει να προσεγγίσει το θέμα του συστηματικά στηριζόμενος σε πλήθος υποκειμενικών μαρτυριών αλλά και αντικειμενικών δεδομένων (πχ ευρημάτων) ώστε να ‘κατακτήσει’ και αυτός το αντικείμενό του, πάλι υπερπηδά ή βρίσκεται εκτός μιας τέτοιας ‘αντίθεσης’.

Υπάρχουν πλήθος τέτοιων παραδειγμάτων εκτός αυτών που χρησιμοποίησα (πχ γλωσσολογία κλπ) που δείχνουν ότι η ‘αντίθεση’ των δύο κατευθύνσεων της γνώσης εκφράζεται μάλλον μεταξύ αυτών που έχουν ισχυρή βάση στα ‘φυσικά’ δεδομένα και την ‘μέτρηση’ και αυτών που κινούνται περισσότερο στο επίπεδο της διαίσθησης και των παραδοχών ή της έκφρασης θεωρητικών αντιλήψεων και δογμάτων που δεν μπορούν να αποδειχθούν απλούστατα διότι δεν επιδέχονται κανέναν ‘έλεγχο’ από τις γνωστές μεθόδους παρατήρησης και επαλήθευσης.

Με αυτή την έννοια είναι αδύνατον να κατηγοριοποιήσουμε την ‘αντίθεση’ με το μοντέλο [ μαθηματικοί – φυσικοί – μετεωρολόγοι – χημικοί – μηχανικοί - κλπ ] vs [ φιλόλογοι – ιστορικοί – ψυχολόγοι – γλωσσολόγοι – αρχαιολόγοι – κλπ ].

Η πραγματική ‘αντίθεση’ προκύπτει από την συνέπεια με την οποία ασκείται η όποια δραστηριότητα και ο κόπος που είμαστε διατεθειμένοι να επενδύσουμε στην θεμελίωση (με την έννοια του ‘καλά ορισμένου’) κανόνων και γενικών συμπερασμάτων που την καθορίζουν.

[ όλοι γνωρίζουμε πχ φυσικούς - ας μην λέμε ονόματα - που διεκδίκησαν μάλιστα και Πανεπιστημιακές έδρες, που είναι περισσότερο φιλόλογοι της Φυσικής παρά θετικοί επιστήμονες. ]

Όλο το ζήτημα ‘ακουμπά’ ή εν πάση περιπτώσει και είναι παράγωγο της θεμελιώδους διαφοροποίησης της Μεταφυσικής από την δομημένη και βασιμένη στην εμπειρία και το πείραμα Επιστημονική προσέγγιση της πραγματικότητας.

Το ερώτημα

Μέσα λοιπόν στο ιδιαίτερα περίπλοκο περιβάλλον στο οποίο ζούμε σήμερα ποια είναι η τύχη και ποιά η αξιοπιστία των επιχειρημάτων που θεμελιώνουν και στηρίζουν μια ιδέα ή ένα σύστημα ιδεών με ελαχιστοποιημένες εσωτερικέ ς αντιφάσεις (ιδεολογία);

Υπάρχει λογική και καλά ορισμένη βάση στα επιχειρήματα που υποστηρίζουν την υπεροχή της πραγματικής Δημοκρατίας ως σύστημα κοινωνικής λειτουργίας;

Υπάρχει αλληλουχία επιχειρημάτων τέτοια που να οδηγεί με λογικά, δομημένα και άρα κοινά αποδεκτά επιχειρήματα που επιδέχονται κάποιας μορφής «απόδειξη», ότι η νέο-φιλελεύθερη αντίληψη για τις οικονομίες είναι αντιανθρώπινη και εν τέλει καταστροφική;

Είναι οποιαδήποτε ιδέα ή άποψη για πράγματα και καταστάσεις δεκτική στην λογική – επιστημονική ανάλυση η οποία αποκλείει υπεκφυγές, ιδιοτέλειες και κάθε μορφής παραφυάδες ώστε να μπορεί στο τέλος να αποδειχθεί αλλά και να υποστηριχθεί χωρίς να υπόκειται στο μαρτύριο τηα αμφιβολίας και χωρίς να φθείρεται από το εσωτερικό σαράκι της λογικής ανεπάρκειας;

Και τελικά είναι η λογική και οι σύγχρονες μέθοδοι της επιστήμης, που με τόσο κόπο κατέκτησε ο άνθρωπος, ικανές να επιτύχουν την ομαλή, δομημένη και παραγωγική επικοινωνία δύο ανθρώπων με διαφορετική κουλτούρα και διαφορετικό γνωστικό υπόβαθρο;

Μπορεί ο ανιδιοτελής άνθρωπος καλής θέλησης ο οποίος κατέκτησε με κόπους και επιμονή γνώση που τον οδηγεί στην υιοθέτηση μιας ιδέας να την μοιραστεί τελικά με τον συνάνθρωπό του με τον οποίο τον χωρίζει μια μεγάλη διαφορά τόσο στην καλιέργεια του πνεύματος όσο και στο γνωστικό επίπεδο καθ’ αυτό;

Με δυο λόγια, είναι δυνατή η θεμελίωση της Δημοκρατίας πάνω στους όρους της λογικής ή η υιοθέτηση και η εφαρμογή της προυποθέτει κάποιες a priori παραδοχές ή ακόμη και την ισχυρή επίδραση κάποιας μορφής ‘αριστοκρατίας’;

Μπορεί να αποδειχθεί η ορθότητα και παρεπόμενα η υπεροχή μιας πολιτικής ιδέας; Ή μήπως τα υπέροχα αυτά δημιουργήματα του νου μπορούν μόνο να υποστηριχθούν με το πάθος ή και με την ζωή την ίδια καμιά φορά, αλλά ποτε να αποδειχτούν ;

.